پل خواجو، واقع در شرق سی‌وسه‌پل اصفهان، به عنوان یکی از منحصربه‌فردترین پلهای ایران از نظر استحکام، تقارن و سبک معماری شناخته می‌شود. این پل که در عصر صفوی به عنوان یکی از زیباترین پلهای جهان محسوب می‌شد، با معماری و تزئینات کاشی‌کاری خود، از سایر پلهای زاینده‌رود متمایز است. پل تاریخی خواجو در 15 دی 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
پل خواجو بر روی رودخانه زاینده‌رود در شهر اصفهان واقع شده و حدود 1800 متر با سی‌وسه‌پل (پل الله وردی خان) فاصله دارد. این پل در انتهای جنوبی چهارباغ خواجو و در انتهای شرقی خیابان کمال الدین اسماعیل اصفهانی قرار دارد. برای دسترسی به پل با مترو، می‌توانید از ایستگاه سی‌وسه‌پل استفاده کرده و سپس مسیر دو کیلومتری تا پل خواجو را پیاده یا با تاکسی طی کنید. در این مقاله در مجله گردشگری نیکی گشت با ما همراه باشید تا با این اثر هنری بیشتر آشنا شویم
تاریخچه پل خواجو
شاه عباس دوم صفوی در سال 1060 هجری قمری دستور ساخت پل خواجو را بر روی بقایای پل حسن بیک از دوره تیموری صادر کرد. هدف از ساخت این پل، ایجاد راه ارتباطی بین محله خواجو و دروازه حسن آباد با تخت فولاد و راه شیراز بود. پل خواجو علاوه بر پل، به عنوان یک سد نیز عمل می‌کرد. شاه عباس دوم برای اقامت موقت خود و خانواده‌اش، محلی به نام شاه‌نشین در وسط پل در نظر گرفت. در طول تاریخ، این پل علاوه بر عبور و مرور، برای تماشای مسابقات قایقرانی، تفریح و خوش‌گذرانی پادشاه و همراهانش نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. کتیبه‌ای در بخش جنوبی پل نشان می‌دهد که پل خواجو در زمان ناصرالدین شاه قاجار در سال 1290 هجری مرمت شده است.
وجه تسمیه پل خواجو
پل خواجو با نام‌های دیگری مانند بابا رکن‌الدین، گبرها، حسن‌آباد، شیراز و پل شاهی نیز شناخته می‌شود. علت نام‌گذاری آن به پل بابا رکن‌الدین، وجود بقعه بابا رکن‌الدین در تخت فولاد بوده است. مجاورت با محله خواجو نیز باعث شهرت آن به پل خواجو شد. این پل در نزدیکی جاده اصفهان به شیراز قرار داشت و در مقطعی از تاریخ، با نام پل شیراز شناخته می‌شد. از آنجایی که گبرها برای رفتن به محله خود از این پل استفاده می‌کردند، به پل گبرها نیز معروف بود. پل حسن آباد نیز به دلیل نام قدیمی محله خواجو، به این نام خوانده می‌شد. ساخت پل توسط شاه عباس دوم در سال 1060 هجری قمری، باعث شد تا به پل شاهی نیز شهرت یابد.
معماری پل خواجو
پل خواجو به عنوان شاهکار معماری عصر صفوی شناخته می‌شود. این پل با طول 133 متر، عرض 12 متر و معبر 7.5 متری، با استفاده از مصالحی مانند آجر، سنگ و ساروج ساخته شده است. پل خواجو از نظر هیدرولیک و سازه‌ای با بستر طبیعی زمین هماهنگ است و به عنوان سدی زیرزمینی در برابر دریاچه مخزن آب زیرزمینی اصفهان عمل می‌کند. این پل با افزایش سفره آب زیرزمینی در بالادست و زهکشی زمین در پایین دست، نقش مهمی در تامین آب شهر اصفهان ایفا می‌کند. مهندسان صفوی با استفاده از شمع‌های سرتاسری و ساروج در زیر پایه پل، پهنه غیرقابل نفوذی ایجاد کردند و با طراحی دهانه‌ها و کانال‌های عبوری، انرژی ناشی از آب را از بین بردند و حوضچه زیبایی را شکل دادند. شکل نوک تیز پایه‌های پل در بالادست، فشار آب رودخانه را به حداقل می‌رساند و شکل پلهای پایه‌ها در پایین دست، انرژی مخرب سیلاب را کاهش می‌دهد. فضای سبز حاشیه رودخانه و کانال‌های جریان عمودی آب، از هوش بالای مهندسان صفوی در حفاظت از محیط زیست حکایت دارد. در بخش گذرگاه پل، طاق‌های آهنگ و گنبدهای عرقچین به باربری و پایداری بهتر پل کمک می‌کنند. در طراحی پل خواجو از تقارن انعکاسی و تناسب استفاده شده است و جزئیات با ریتم و آهنگ منظم تکرار شده‌اند.
دانستنی‌های پل خواجو
نقش و نگارهای متفاوت سرلوحه‌های دهانه‌های پل، جذابیت آن را دوچندان کرده‌اند و هر نقش، اثر یکی از هنرمندان اصفهانی است. پل خواجو در گذشته، یک پل مردانه بود و زنان حق عبور از آن را نداشتند. پل خواجو علاوه بر عبور و مرور، محل اقامت موقت شاهان و بزرگان نیز بود و در شرایط بحرانی، نقش سد و آب‌بند را ایفا می‌کرد. شاه‌نشین پل، محلی برای تماشای مسابقات قایقرانی و شنا توسط امیران و بزرگان بود. پل خواجو با هدایت آب به کانال‌ها در هنگام سیل، از خسارت به شهر جلوگیری می‌کرد و سفره‌های آب زیرزمینی را پر می‌کرد.
عجایب پل خواجو
- شیرهای سنگی: دو شیر سنگی در دو سوی پل وجود دارند که با نگاه کردن به چشم شیر مقابل، چشم آن می‌درخشد. این شیرها نمادی از سپاهیان بختیاری هستند و روی بدن آن‌ها، حرف و نمادهایی از ورزش‌های باستانی حکاکی شده است.
- قبله‌نما: در تخت سنگی در سمت شمال پل، قبله‌نمایی وجود دارد.
- نمایی از گنبد حرم امام رضا (ع): در شب، با دیدن دهانه‌های پایینی پل، گنبد حرم امام رضا (ع) تداعی می‌شود.
- شمع پل خواجو: در زاویه 30 درجه از سمت شرقی بیرون پل، شمعی در اثر تداخل دهانه‌ها دیده می‌شود.
- سقف‌های طاق چشمه‌ای: سقف‌ها به شکلی طراحی شده‌اند که با صحبت آرام در دو ضلع مقابل، صدا شنیده می‌شود.
- تخته سنگ دیواره‌ها: تخته سنگ‌هایی با علائم خاص روی دیواره‌ها وجود دارند که گفته می‌شود امضای هنرمندان یا حروف الفبای یونانی هستند.
- عقاب تیز چنگال بر فراز زاینده‌رود: از بالا، پل به شکل عقاب تیز چنگالی دیده می‌شود که در حال پرواز روی رودخانه است.
- ملات: ملات پل با رسیدن آب بیشتر، مقاوم‌تر می‌شود.
- سنگ قبرهای عجیب: سنگ قبرهای قدیمی با علائم عجیب در سال 1388 پیدا شدند که برخی از آن‌ها در موزه سنگ تخت فولاد نگهداری می‌شوند.
